یکی از بزرگ‌ترین حوض انبارهای ایران و شاید جهان که قدمت ساخت آن به زمان قاجار می‌رسد، برکه کل نام دارد. برکه کل در استان فارس، در شهرستان گراش قرار گرفته است، حوض انباری که به همت حاج اسدالله گراشی و برادرش فتح‌علی خان معروف به بیگلر‌بیگی ساخته و وقف شده است. از آن به طور کامل و جامع در سایت کلوت شرح داده‌ایم.
برکه کل به روایاتی از واژه کل در زبان گراشی، اچمی به معنای کر و ناشنوا است که شاید به دلیل نداشتن سقف و عدم پژواک صدا در آن برکه آن را کر نامیده‌اند که یعنی برکه صدایی را نمی‌شنود، در روایت دیگر از نام گوسفند بدون شاخ که باز کل نامیده شده برای نامیدن برکه استفاده شده که به معنای برکه بدون سقف و ناقص است. هر آنچه است در حال حاضر به نام برکه کل مشهور است اگرچه در اسناد قدیمی به این برکه گنج البحر گفته‌اند.
بزرگی آن با احتساب قطر داخلی مخزن که حدود ۲۹ متر است، احتمالا بزرگ‌ترین قطر و در نتیجه گنبد و حجم مخزن را شامل می‌شود. این حوض انبار بدون سقف بوده و گنبد آن به صورت کامل ریزش کرده و خراب شده است. در خصوص ریزش سقف و گنبد برکه کل روایت‌های متفاوتی وجود دارد. برخی ریزش سقف گنبدی شکل آن را به زمین لرزه سال ۱۳۳۹ لار نسبت می‌دهند که صحیح نمی‌باشد چرا که در روایت افرادی که در زمان این زمین لرزه در منطقه حضور داشته‌اند برکه در آن زمان نیز بدون گنبد بوده است. برخی دیگر دلیل ریزش سقف را عدم مهارت سازندگان و موج صوتی که در زمان آبگیری برکه بوجود آمده می‌دانند و برخی نیز ریزش آن را به باران‌های شدیدی که پس از ساخت گنبد در منطقه رخ داده نسبت می‌دهند.
به هر دلیل، قدیمی‌ترین سندی که در آن اشاره‌ای که به بی‌سقف بودن این برکه شده‌است، مربوط به سندی است که در ۱۳۳۷ هجری قمری تنظیم شده است و در آن برکه کل را حوض انبار نو مدور کبیر بی‌سقف نامیده‌اند.
هر آنچه هست این سازه یکی از شاهکارهای مهندسی است که با عمقی بالای ۲۰ متر هنوز هم رکورد‌دار ساخت این‌گونه سازه‌ها است. این سازه در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۳۲۹۲ در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است.
برکه کل در جنوب‌غربی شهر گراش، در مسیر رودخانه فصلی پئت قرار دارد. هم‌جهت بودن با شیب طبیعی بستر زمین که غربی به شرقی است سبب شده تا در فصل بارندگی مخزن آن از آب پر شود، در نتیجه آب مورد نیاز مردم محل را در خشکسالی و فصل تابستان تامین کند. این جانمایی به قدری هنرمندانه صورت گرفته‌است که امروزه با وجود ساخت و ساز بسیار در اطراف بنا و تخریب قسمت‌های قابل‌توجهی از مسیرهای آبگیری آب‌انبار، شاهد پر شدن مخزن این برکه هستیم.
مخزن برکه کل به طور معمول دیگر برکه‌ها به شکل استوانه‌ای عمودی است و از ساروج و سنگ در ساخت آن استفاده شده است و سازنده برای آسانتر شدن آب‌کشی از آن، قطر ته مخزن را به اندازه‌ای حدود یک متر بیشتر از قطر بالای آن طراحی کرده است. با توجه به قطر زیاد مخزن، آبگیری با ظرفیتی حدود ۱۳ هزار لیتر را میتوان برای آن ثبت کرد. با این حجم زیاد آب، سازنده دیواره برکه را با قطری حدود ۱ متر ساخته که با افزایش ارتفاع مخزن و شروع قوس گنبد این قطر تا ۲ متر نیز افزایش دارد. ارتفاع دیواره بیرونی از زمین تا پایین سقف فروریخته برکه نیز ۵ متر می‌باشد.
نظرات 1